Ogólne zasady odpowiedzialności członków zarządu (w tym zagadnienie dot. absolutorium)

Podstawy prawne odpowiedzialności członków zarządu

Zarząd jako organ wykonawczy w spółkach kapitałowych, odpowiada za prowadzenie spraw spółki – działalność operacyjną i reprezentowanie jej w stosunkach zewnętrznych.

Szczegółowy zakres działania zarządu danej spółki kapitałowej określają przede wszystkim:

• przepisy ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2024 r. poz. 18 t.j.; dalej: KSH);
• a także treść umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.), umowy prostej spółki akcyjnej (PSA) lub statut spółki akcyjnej (S.A.).

Podstawy prawne odpowiedzialności członków zarządu spółek kapitałowych za wyrządzoną szkodę regulowane są przez przepisy KSH, a mianowicie:

• art. 293 § 1 oraz art. 293 § 3 KSH – w odniesieniu do sp. z o.o.;
• art. 300¹²⁵ § 1 oraz art. 300¹²⁵ § 2 KSH – w odniesieniu do PSA;
• art. 483 § 1 oraz art. 483 § 3 KSH – w odniesieniu do S.A.

Zasady odpowiedzialności członków zarządu – należyta staranność

Członek zarządu sp. z o.o., PSA oraz S.A. odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną zawinionym działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy bądź statutu spółki.

W art. 293 § 3 KSH, art. 300¹²⁵ § 2 KSH oraz art. 483 § 3 KSH ustawodawca wprowadził przesłankę wyłączającą odpowiedzialność członka zarządu wobec spółki, o ile w ramach pełnionych funkcji kierował się należytą starannością oraz lojalnością wobec spółki.

Członek zarządu spółki kapitałowej nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując lojalnie wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny (art. 293 § 3 KSH, 300¹²⁵ § 2 KSH oraz art. 483 § 3 KSH).

W świetle powyższego należy stwierdzić, iż członek zarządu przy realizacji obowiązków dochowuje należytej staranności, jeśli:

• postępuje lojalnie wobec spółki;
• działa w graniach uzasadnionego ryzyka gospodarczego;
• działa na podstawie informacji, analiz oraz opinii;
• stosuje staranną ocenę przy działaniu na podstawie informacji, analiz oraz opinii, które powinny być uwzględniane przy dokonywaniu oceny jego działalności;

Oznacza to, że członkowie zarządu, podejmując decyzje związane z prowadzeniem bieżących spraw spółki, będą kierować się uwarunkowaniami biznesowymi istniejącymi w chwili ich podejmowania.

Dzięki temu, będą w stanie działać bez obawy, opierając się na starannej ocenie posiadanych informacji i danych. Podjęcie przez członków zarządu błędnych decyzji, ale przy zachowaniu przesłanek, o których mowa powyżej, pozwoli im uwolnić się od odpowiedzialności za szkody wyrządzone spółce.

Jeśli szkoda została spowodowana przez działania kilku członków zarządu, spółka może żądać naprawienia szkody od każdego z nich osobno, tylko od niektórych lub od wszystkich, którzy szkodę spowodowali Odpowiedzialność solidarna członków zarządu została uregulowana w m.in:

• art. 299 § 1 KSH – w odniesieniu do sp. z o.o.;
• art. 300¹³² § 1 KSH – w odniesieniu do PSA;
• art. 479 KSH – w odniesieniu do S.A., jeżeli członkowie zarządu umyślnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane w oświadczeniu, o którym mowa w art. 320 § 1 pkt 3 i 4 KSH lub w art. 441 § 2 pkt 5 KSH, odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.

Jeśli jeden z członków zarządu naprawił szkodę, przysługuje mu roszczenie regresowe względem pozostałych członków zarządu, będących dłużnikami, bowiem zgodnie z art. 376 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2023 r. poz. 1610, 1615, 1890, 1933, z 2024 r. poz. 653 t.j.; dalej: KC) jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników, a jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

Absolutorium jako element oceny działalności zarządu

Absolutorium jest instytucją prawną, która pozwala na formalną ocenę działalności członków zarządu przez walne zgromadzenie wspólników lub akcjonariuszy. Nie jest ono udzielane całemu zarządowi jako organowi, lecz dotyczy każdego z członków zarządu z osobna.

Oznacza to, że głosowanie w sprawie absolutorium obejmuje wszystkie osoby, które pełniły funkcje w zarządzie spółki w ostatnim roku obrotowym i których mandaty wygasły przed dniem walnego zgromadzenia, na przykład wskutek odwołania czy rezygnacji. Nieudzielenie absolutorium członkowi zarządu nie skutkuje automatycznym odwołaniem go z funkcji, ale może stanowić podstawę do wystąpienia przez spółkę z roszczeniami odszkodowawczymi przeciwko członkowi zarządu.

Udzielenie absolutorium oznacza zatwierdzenie działań członka zarządu w danym roku obrotowym oraz co do zasady również akceptację ich odpowiedzialności za zarządzanie spółką. Należy jednak pamiętać, że udzielenie absolutorium członkowi zarządu nie zawsze wiąże się z wyłączeniem jego odpowiedzialności, w przypadku, np.:

• wytoczenia powództwa przez wspólnika lub akcjonariusza o naprawienie szkody spółce, wówczas członkowie zarządu, obowiązani do naprawienia szkody, nie mogą powoływać się na uchwałę wspólników lub akcjonariuszy udzielającą im absolutorium ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń o odszkodowanie (art. 296 KSH dla sp. z o.o., art. 300¹²⁸ KSH dla PSA oraz art. 487 KSH dla S.A.);
• przeszacowania aportu, tj. aporty zostały przyjęte po wygórowanej cenie (art. 175 § 2 KSH);
• ogłoszenia upadłości spółki, niezależnie od tego, czy powodem jest spółka, jej wspólnik, czy akcjonariusz;
• wypłaty nienależnej dywidendy, tj. dokonania wypłat na rzecz wspólników wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki (art. 198 KSH).

Podsumowanie – najwyższa staranność i lojalność

Członkowie zarządu muszą działać z najwyższą starannością i lojalnością wobec spółki, aby unikać potencjalnej odpowiedzialności. Absolutorium, choć ważne, nie zwalnia ich automatycznie z odpowiedzialności za działania sprzeczne z interesem spółki. Dlatego członkowie zarządu powinni podejmować decyzje biznesowe, uwzględniając wszystkie aspekty prawne i biznesowe, aby skutecznie chronić interesy spółki oraz własne.

Członkowie zarządu w spółkach kapitałowych mogą korzystać z różnych mechanizmów ochrony, które mają na celu zminimalizowanie ryzyka związanego z odpowiedzialnością za działania podejmowane w ramach pełnienia swoich obowiązków.

Do takich mechanizmów należy m.in. ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej członków zarządu, znane jako D&O, które pokrywa straty finansowe wynikające z nienależytego wykonywania obowiązków przez członków zarządu spółki lub zaniechania wykonania czynności.